تاريخچه عطر در ايران ؛ كاربردهاي عطر در تاريخ ايران

عطر يا پرفيوم، كه گاهي با نام ادكلن نيز شناخته مي‌شود، در كنار مواد خوشبو كننده، امروزه يكي از فاكتورهاي جذابيت به حساب مي‌آيد كه رواج و استفاده بسيار زيادي دارد. ممكن است، بارها اين سوال براي شما مطرح شده باشد، كه صنعت عطرسازي در چه زماني رواج پيدا كرد؟ تركيبات عطر و ادكلن ها يا مواد سازنده عطر و ادكلن ها و انواع عطرها از چه عناصري است؟ نام انواع عطرها يا اسامي عطر چگونه مشخص مي‌شوند؟ دسته‌بندي عطر و ادكلن‌ها بر چه اساسي است؟ ساخت عطر شيميايي از چه زماني و در چه كشوري آغاز شد؟ و سوالات بي‌شمار ديگري كه در اين زمينه به ذهن خطور مي‌كند. 

تاريخچه عطر در ايران جالب است، بدانيد كه تهيه عطر و استخراج اسانس‌هاي معطر قدمتي طولاني در تاريخ دارد. گلاب و همچنين ادوات سفالين تقطير از ديرباز در ايران و رم باستان وجود داشته و نشان دهنده استفاده از عطر و مواد خوشبو در تاريخ بشر و به خصوص تاريخ ايران است. در قرن ۱۶ ميلادي، كتابي به رشته تحرير درآمده است، كه در آن حدودا ۶۰ گياه اسانس دار و معطر معرفي شده است. از قرن ۱۸ ميلادي شهرهاي گراس در فرانسه و كلن در آلمان، محل توليد عطر و اسانس تا به امروز بوده‌اند. همچنين باستان شناسان سنگ نگاره‌هايي را كشف كرده‌اند، كه مصريان باستان را در حال توليد عطر نشان مي‌دهد. در آثار ادبي و شعر شعراي ايراني نيز مواد معطري مانند غاليه، دستنبو، شمامه و عبير يافت مي‌شود.

نخستين عطرها در حدود ۴۰۰۰ سال پيش در بين النهرين كشف شدند. اين عطرهاي اوليه معمولا به صورت بخور تهيه مي‌شدند. قديمي‌ترين مكان كشف شده در ايران كه به عطرسازي نسبت داده مي‌شود در سيلك كاشان است و تاريخ آن به همان ۴ هزار سال پيش از ميلاد بازمي‌گردد. در سيلك كاشان در كنار چندين دستگاه تقطير و ظروف سفالين، تنگ‌هاي كوچك از جنس مرمر، كه مخصوص نگهداري از عطرهاي توليد شده بود، كشف شده است. امروزه كاشان به عنوان يكي از قطب‌هاي مهم گلاب گيري در كشور مطرح مي‌شود.

تاريخچه عطر در ايران

تاريخچه عطر در ايران به 2500 سال قبل بازمي گردد و ايرانيان از اولين مردماني بودند كه از عطر استفاده مي كردند.
در سرزمين ما ايران كه خود از گهواره هاي تمدن در تاريخ بشر به شمار مي آيد .

عطريات و مواد خوشبو از قديم تا به امروز با زندگي و تاريخ ما عجين شده است.

دليل اين امر اين است ك ايران از همان دوران كهن تمدن خود در زمره يكي از مهمترين
مراكز توليد روغنها و اسانس هاي معطر گياهي بوده است تا جايي ك ايرانيان باستان با استفاده
از ظرافت طبع دقت وروح زيبايي شناسانه ايراني خود در صنعت ساخت روغنهاي معطر
تاجايي پيشرفت كردند كه صنعت عطر سازي رايج در آن دوران را به هنري ظريفه بدل ساختند.

روغن گل، گل هاي سرخ ايراني و بنفشه هاي ياس و رازقي از پرطرفدارترين عطرهاي قديمي ايراني بوده است.

اين روغن، از تقطير چندباره و عرقي كه از اين گل ها مي گرفتند به دست مي آمده، مثل ماده اي كه به صورت يك لايه نازك چرب روي گلاب تازه گرفته شده مي‌نشيند. اين روغن‌ها هنوز هم در مناطقي از ايران وجود دارد كه ماندگاري رايحه‌اش شگفت‌انگيز است

مواد خوشبوكننده در ابتدا بسيار ساده و تنها مخلوطي از ادويه‌هاي آسياب شده بودند. اين پودر آسياب شده و نرم توسط يك مايع به همديگر مي‌چسبيدند. بعدتر متوجه شدند، كه اگر ادويه يا گلي را در چربي يا روغن بخيسانند، بخشي از ماده اصلي خوشبو در چربي يا روغن باقي خواهد ماند. به اين ترتيب و از اين زمان به بعد روغن‌هاي دارويي و مرهم‌هاي معطر معروف به وجود آمدند. در واقع روغن‌هاي دارويي و مرهم‌هاي معطر كه در دوران پس از ميلاد مسيح به شهرت رسيدند، در همين زمان ساخته شدند.

در سرزمين ما، ايران كه خود از گهواره‌‌هاي كهن تمدن در تاريخ بشر به شمار مي‌آيد، عطريات و مواد خوشبو، از قديم تا به امروز، با زندگي و تاريخ ما عجين شده است. دليل اين امر آن است كه ايران، از همان دوران كهن تمدن خود، در زمره يكي از مهم‌ترين مراكز توليد روغن‌ها و اسانس‌هاي معطر گياهي بوده است، تا جايي كه ايرانيان باستان، با استفاده از دقت، ظرافت طبع و روح زيبايي شناسانه ايراني خود، در صنعت ساخت روغن‌هاي معطر تا جايي پيشرفت كردند، كه صنعت عطرسازي رايج در آن دوران را به هنري ظريفه تبديل كردند. عطرسازان ايراني با خيساندن گل‌ها و گياهان معطر در روغن‌هاي اشباع شده و نيز تركيب اين روغن‌ها با يكديگر، عطريات مطبوع و جذابي آفريدند كه در سراسر جهان و براي مواقع و شرايط مختلف به كار مي‌رفت.

كاربردهاي عطر در تاريخ ايران

در حدود ۲۵۰۰ سال پيش ايرانيان باستان از عطر و مواد خوشبو كننده به صورت زينتي و تجملاتي استفاده مي كردند. ايراني‌ها روزانه بدن‌شان را با مواد معطر شست و شو مي‌دادند و همچنين در نوشيدني‌هاي خود از عناصر خوشبو استفاده مي‌كردند. كشورمان ايران از دوران باستان يكي از مهم‌ترين مراكز توليد روغن‌ها و عصاره‌هاي معطر گياهي بوده است. عطرسازان ايراني با خيساندن گل‌ها و گياهان معطر در روغن‌هاي اشباع شده و تركيب آن‌ها با يكديگر، عطريات مختلفي درست مي‌كردند كه در سراسر جهان مورد استفاده قرار مي‌گرفت. 

نقش دانشمندان ايراني در توسعه صنعت عطرسازي

توليد و كار با عطر يك حرفه قديمي و بهتر بگوييم باستاني است، كه نياز به طبعي لطيف و هنري و مهارت و دانشي خاص و ويژه دارد. مصري‌ها، يوناني‌ها و رومي‌ها همگي با روش‌هاي توليد عطر آشنا بودند، اما جالب است بدانيد، كه تقطير سيستماتيك عطرها در قرون وسطي به وسيله دانشمندان ايراني كشف و انجام شد. همان طور كه گفتيم، در ايران، در اواخر هزاره چهارم پيش از ميلاد در محوطه باستاني سيلك تُنگ‌هاي كوچك از جنس مرمر كشف شده كه مخصوص نگهداري عطر بودند و اين يكي از نشانه‌هاي اهميت دادن ايراني‌ها نسبت به عطر و رايحه خوش است.

در زمان هخامنشيان پادشاهان هخامنشي، ملكه‌هايشان و ساير درباريان از عطرها و روغن‌هاي معطر براي خوشبو و براق كردن موي سر خود استفاده مي‌كردند. مورخين از عطر فوق‌العاده گرانبهايي به نام لبي زوس (Labyzos) ياد مي‌كمند كه براي آرايش موهاي خشايارشاه مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. همچنين در روايت سرگذشت استر (Esther) يكي از همسران خشايارشاه آمده است، كه او به مدت ۶ ماه با روغن مرمكي و ۶ ماه با مواد خوشبوكننده ديگر روغن مالي مي‌شد تا براي مسابقه انتخابي ملكه آماده شود. در يكي از نقوش باستاني كشف شده از تخت جمشيد، تصويري از پادشاه هخامنشي وجود دارد، كه در پشت سر وي دو خدمتكار ايستاده‌اند و يكي از آن‌ها حوله و عطردان و ديگري عوددان و عودسوز در دست دارد.